Kamis, 24 Oktober 2019

Kamus Kedang


Beberapa Catatan Bahasa                             Kedang
1.       Masyarakat Kedang tidak memiliki tulisan, atau aksara sendiri. Aksara yang digunakan masyarakat Kedang untuk menulis Bahasa Kedang dalam komunikasi tulis adalah aksara/tulisan latin. Tulisan Latin atau bahasa latin adalah bahasa Romawi Kuno yang (kemudian) merupakan induk bahasa dari bahasa Romawi, Portugis dan Spanyol.  
Tulisan Latin ini mengalami proses perkembangan secara terus-menerus akhirnya menghasilkan abdjad Inodnesia yang kita kenal sekarang ini yaitu, a, b, c, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, o, p, q, r, s, t, u, v, w, x, y, z.
2.       Dari 26 huruf atau aksara Bahasa Indonesia ini, bahasa Kedang menggunakan 17 huruf yang paling produktif yaitu ; a, b, d, e, h, i, k, l, m, n, o, p, r, s, t, u dan w, sedangkan 9 huruf lainnya kurang produksi bahkan ada huruf yang tidak dipakai seperti : c, f, g, j, q, v, x, y dan z.
3.       Huruf yang melambangkan vocal dalam Bahasa Indonesia yang terdiri atas, a, i, u, o dan e selalu digunakan dalam penulisan Bahasa kedang.
Huruf yang melambangkan konsonan dalam Bahasa Indonesia terdiri atas b, c, d, f, g, h, j, k, l, m, n, p, q, r, s, t, u, v, w, x, y, z.
Dalam bahasa Kedang konsonan yang produktif adalah : b, d, h, k, l, m, n, p, r, s, t dan w.
4.       Angka dalam bahasa Kedang
ude’                                 :  satu
sue                                  :   dua
telu                                :  tiga
apa’                                 :  empat
leme                                :  lima
eneng                              :  enam
pitu                                :  tujuh
baturai                             :  delapan
lemeapa’                          :        sembilan
pulu                                :    sepuluh
pula’ ude’                          :  sebelas
pula’ sue                           :   dua belas
pula’ telu                          :   tiga belas
pula’ apa’                             :  empat belas
pula’ leme                         :  lima belas
pula’ eneng                       :   enam belas
pula’ pitu                              :  tujuh  belas
pula’ baturai                          :  delapan belas
pula’ lemeapa                    :   sembilan belas
purun' sue                        :       dua puluh

purun sue ila' ude               :   dua puluh  satu
purun sue ila’ sue             :  dua puluh dua
purun  sue  ila’   lemeapa      :  dua puluh sembilan
purun telu                       :  tiga puluh
                                                          
purun telu ilaude            :  tiga puluh satu
purun  telu ila’  sue            :  tiga puluh dua
purun  telu ila’  lemeapa     :  tiga puluh sembilan
purun apa                        :  empat puluh
5.       Kata Ganti Orang
I.  Tunggal
e’i saya, aku
I.   Jamak
te, ke : kita, kami
II.  Tunggal
o : engkau
II.  Jamak
me : kamu
III.  Tunggal
nuo : dia/ia
III.  Jamak
sua : mereka
6.       Ada kata-kata Bahasa Indonesia bila diterjemahkan ke dalam Bahasa Kedang maka harus dilekatkan dengan kata ganti orang, baru kita dapat mengetahui artinya.
Kata-kata itu antara lain : makan, minum, menangis, senggama, tahu, ayam, dengan, bawa, pukul, tahan, pakai, duluan.

6.1.  Makan
I.  Tunggal
e’i a : saya, makan
I.   Jamak
te, a : kita makan
ke ka : kami makan
II.  Tunggal
o ka : engkau makan
II.  Jamak
me ka : kamu makan
III.  Tunggal
nuo ka : dia/ia makan
III.  Jamak
suo a : mereka makan

6.2.  Minum 
I.  Tunggal
e’i in : saya minum
I.   Jamak
te tin : kita minum
ke min : kami minum
II.  Tunggal
o min : engkau minum
II.  Jamak
me min : kamu minum
III.  Tunggal
nuo nin : dia/ia minum
III.  Jamak
suo sin : mereka minum

6.3.  Tahu
I.  Tunggal
e’i ui : saya tahu
I.   Jamak
te tui : kita tahu
ke mui : kami tahu
II.  Tunggal
o mui : engkau tahu
II.  Jamak
me mui : kamu tahu
III.  Tunggal
nuo nui : dia/ia tahu
III.  Jamak
suo sui : mereka tahu

6.4.  Bawa
I.  Tunggal
e’i e : saya bawa
I.   Jamak
te te’ : kita bawa
ke me’ : kami bawa
II.  Tunggal
o me’ : engkau bawa
II.  Jamak
me me’ : kamu bawa
III.  Tunggal
nuo ne’ : dia/ia bawa
III.  Jamak
suo se’ : mereka bawa

6.5.  Anyam
I.  Tunggal
e’i anang : saya anang
I.   Jamak
te tanang : kita anyam
ke manang : kami anyam
II.  Tunggal
o manang : engkau anyam
II.  Jamak
me manang : kamu anyam
III.  Tunggal
nuo nanang : dia/ia anyam
III.  Jamak
suo sanang : mereka anyam

6.6.  Dengan
I.  Tunggal
e’i ore beni : saya dengan Beni
I.   Jamak
te tore Beni : kita dengan Beni
ke more Beni : kami dengan Beni
II.  Tunggal
o nore Beni : engkau dengan Beni
II.  Jamak
me more Beni : kamu dengan Beni
III.  Tunggal
nuo nore Beni : dia/ia dengan beni
III.  Jamak
suo sore Beni : mereka dengan Beni

6.7.  Pukul
I.  Tunggal
e’i awang : saya pukul
I.   Jamak
tetawang : kita pukul
kemawang : kami pukul
II.  Tunggal
o mui : engkau tahu
II.  Jamak
me mawang : kamu pukul
III.  Tunggal
nuo nui : dia/ia tahu
III.  Jamak
suo sawang : mereka pukul
6.8.  Pakai
I.  Tunggal
e’i ara : saya pakai
I.   Jamak
te tara : kita pakai
ke mara : kami pakai
II.  Tunggal
o mara : engkau pakai
II.  Jamak
me mara : kamu pakai
III.  Tunggal
nuo nara : dia/ia pakai
III.  Jamak
suo sara : mereka pakai

6.9.  Tahan
I.  Tunggal
e’i ati’ : saya tahan
I.   Jamak
te tati’ : kita tahan
ke mati : kami tahan
II.  Tunggal
o mati’ : engkau tahan
II.  Jamak
me mati’ : kamu tahan
III.  Tunggal
nuo nati’ : dia/ia tahan
III.  Jamak
suo sati’

6.10.     Menangis
I.  Tunggal
e’i ue’ : saya menangis
I.   Jamak
te ue’ : kita menangis
ke kue’ : kami menangis
II.  Tunggal
o kue’ : engkau menangis
II.  Jamak
me kue’ : kamu menangis
III.  Tunggal
nuo kue’ : dia/ia menangis
III.  Jamak
suo ue’ : mereka menangis

6.11.     Sanggama
I.  Tunggal
e’i i’ : saya bersenggama
I.   Jamak
te ti’ : kita bersenggama
ke mi’ : kami bersenggama
II.  Tunggal
o mi’ : engkau bersenggama
II.  Jamak
me mi’ : kamu bersenggama
III.  Tunggal
nuo ni’ : dia/ia bersenggama
III.  Jamak
suo si’ : mereka bersenggama


6.12.     Duluan
I.  Tunggal
e’i ulo : saya duluan
I.   Jamak
te tulo : kita duluan
ke mulo : kami duluan
II.  Tunggal
o mulo : engkau duluan
II.  Jamak
me mulo : kamu duluan
III.  Tunggal
nuo nulo : dia/ia duluan
III.  Jamak
suo sulo : mereka duluan

6.13.     Pakai
I.  Tunggal
e’i ale : saya pakai
I.   Jamak
te tale : kita pakai
ke male : kami pakai
II.  Tunggal
o male : engkau pakai
II.  Jamak
me male : kamu pakai
III.  Tunggal
nuo nale : dia/ia pakai
III.  Jamak
suo sale : mereka pakai

6.14.     Tangkap
I.  Tunggal
e’i ere’ : saya tangkap
I.   Jamak
te tere’ : kita tangkap
ke mere’ : kami tangkap
II.  Tunggal
o mere’ : engkau tangkap
II.  Jamak
me mere’ : kamu tangkap
III.  Tunggal
nuo nere’ : dia/ia tangkap
III.  Jamak
suo sere’ : mereka tangkap

6.15.     Yang
I.  Tunggal
e’i eti hura’ : saya yang cipta
I.   Jamak
te teti hura’ : kita yang cipta
ke keti hura’ : kami yang cipta
II.  Tunggal
o oti hura’ : engkau yang cipta
II.  Jamak
me meti hura’ : kamu yang cipta
III.  Tunggal
nuo neti hura’ : dia/ia yang cipta
III.  Jamak
suo seti hura’ : mereka yang cipta
6.16.     Pegang/Tangkap
I.  Tunggal
e’i ere’ : saya pegang
I.   Jamak
te tere’ : kita pegang
ke mere’ : kami yang pegang
II.  Tunggal
o mere’ : engkau pegang
II.  Jamak
me mere’ : engkau pegang
III.  Tunggal
nuo mere’ : ia/dia pegang
III.  Jamak
suo sere’ : mereka pegang

6.17.     Nanti
I.  Tunggal
e’i ena a : nanti saya makan
I.   Jamak
te tena a : nanti kita makan
ke kena ka : nanti kamu makan
II.  Tunggal
o ona ka : nanti engkau makan
II.  Jamak
me mena ka : nanti kamu makan
III.  Tunggal
nuo nena ka : nanti dia/ia makan
III.  Jamak
suo sena a : nanti mereka makan

Ø  Bunyi koma hamzah atau bunyi sentak ain seperti pada kata-kata :
Ana , apa' dan api' tetap digunakan ketimbang menggunakan huruf k atau q yang sama-sama melambangkan fonem k.
Bila kata-kata di atas kita menggantikan bunyi koma hamzah dengan huruf k atau q (anak/ anaq (k), apak/apaq, apik/apiq) maka dapat menyebabkan kata-kata seperti itu kebanyakan diucapkan salah yaitu k/q, bunyi sentak itu diucapkan sudah keras/jelas.
Oleh karena pengucapannya keras/jelas rasanya ganjil dan dapat membingungkan orang dalam berkomunikasi dengan mengunakan bahasa Kedang.
Selain itu pula dapat merubah arti dari kata itu sendiri. Misalnya kata ana’ artinya lengkap, tidak ada yang kurang. Jika bunyi sentak ain tersebut diganti dengan k maka arti pun berbeda (yakni) anak artinya manusia yang masih kecil
Ø  Begitu juga kata (h) apa artinya empat. Kata tersebut bila diucapkan dengan keras/jelas maka artinya pun tetap sama yaitu empat. hanya kedengarannya kurang elok. Olehnya itu harus diucapkan dengan halus yaitu (h)apa, huruf h yang ada dalam kurung menandakan bahwa seolah-olah masih ada huruf yang ada di depan kata tersebut.
Ø  Masyarakat yang mempergunakan bahasa Kedang terdiri atas kurang lebih lima puluh kampung, antara lain : Leulea, Leuwehe', Leutoher, Peuma, Meluwiting, Peuara, Peuma Bawalaleng, Tiri Leubatan, Leuwalang Salang, peusawa, Hobamatan, aatgLeuhapu Tuamado, Wa'kio, Leunaha, Aliuroba, Peumole, leudawan kobar, Toul wa’luapang, Leutubun, Leuwalang, Hoaratan, Rowun, Leudawan lelang,  Ai miteng laleng, Leuwutun, Umawala, Burewutun, Mulewa’, Peuoha’, Biarwala, leuwohung, Bareng, Aili’ur (kalikur), Wei’koro, Ruman, Bean, Aterodang wautu, Leunoda, Leudanung, Leuwayan, Leumamu’, Ate rodang edang, Leuhoe’, Dolulolong, Balauring, Lebewala, Wailolong, Lewaolein, Walangnapo dan Atanila.
Ø  Ada dua kampung seperti Lewolein dan Atanila selain mempergunakan bahasa Kedang, masyarakat dua kampung ini juga menggunakan bahasa Lamaholot dialek Lamaholot sebagai alat komunikasi.




                       
KATA-KATA BIJAK
DALAM BAHASA KEDANG
a uda tin doha

ana' ninun kete kai
amo pau panang
api' pilir ri’ tawe
api kilo' padu era

ame' sabong keu tebe'
saling menyapa pada saat makan dan minum bersama
tidak ada yang kurang
bapak telah menuturkannya semakin hari semakin besar api/lampu menyala berkelip - kelip
menyapa untuk singah di rumah
bua binen baran lamen
melahirkan anak laki-laki dan perempuan
botin bolor maya’ mapa’ bua kelung bei hera’
sudah makan dan minum
melahirkan satu generasi kemudian generasi tersebut melahirkan generasi yang lain
bongan baung barang botung
saling bertamu satu dengan yang lain
bohor bola’ wokar tada’ binen bele naren pae
gangguan lahir dan batin
saudara perempuan kawin lalu diambil hartanya untuk membayar harta isteri saudara laki-lakinya
do’ dolu keu leu
sudah masuk ke suatu mata rumah
eho’ meker kakang aring
saudara yang berhubungan kekerabatan baik dalam kampung arau di luar kampung
ewa ebang saka lamang
dipelihara dengan baik
ebeng bora’ awe lamang
Saling melihat dan memelihara serta menyapa
elu ana’ wo’el nenung
telah tiba waktunya
engar laen polur apan
erung bore’ kati awen
eru ana’ we’en lain
dalam keadaan sehat-sehat
saling berteman
saudara-saudara terdekat
huba’ mur bare ale
huna udu’ lipu tebe’
hipe kole’ behu buel

ino tutu puli
iyu ta’i patang panan
ire’ nura’ kare’ kata’
ine ama binen ma’ing
iden ina’ mawa’ mama’
inga’ nute tau’ toye’
menebus dosa-dosa
rumah tempat beristirahat
keturunan terpencar kemana-mana
mama telah menuturkannya
telah tersedia makanan
sangat sulit dipikirkan
ibu bapak serta semua menantu
yatim piatu
selalu ingat nasehat yang disampaikan oleh orang tua
kati awen hole hama
kete dahang hedang holo
selalu tegur sapa
selalu meminta tolong baik dari Tuhan maupun sesama
kole’ ili buel tahi’
koa’ hude’ pu’en hen

kaong kete’ ede sele
kelung lodong peka lenga’
seluruh dunia
hidup berdampingan satu sama lain
membujuk sambil bernyanyi
perubahan sangat diperlukan
loeng lereng bitol hewal

loyo dongo’ obi lolo’
memberitahukan sesuatu kepada orang lain
setiap petuah yang baik tetap diingat ketika kita sedang bekerja di siang hari
loyo ledo laleng kelen

leu napang tene nanger

laha’ leke’ bele lei
mai lei bute mato
mai sopan sedu sae
setiap hari berjalan tetap ingat selalu
orang yang berasal dari kampung lain
meringkan beban seseorang
istirahatlah dengan baik
beristirahat dengan baik
ma'o malong emi iring
mengambil anak gadis orang tanpa memberitahukan orang ruanya, mencuri
moleng ku' loen ne’
nikol ude' kara tikol
nodan ude' kara tadan noa onga’ bête bongan nuran baran popo' lewar
berada dalam keadaan sakit
 jauh dari segala macam halangan
jauh dari segala macam halangan meringankan beban seseorang memiliki tanaman umur panjang
nunu wutu’ wono lolon
kata-kata yang dikeluarkan oleh seseorang
ole’ galeka bote bei

one’ kelen laleng nuan
mengabdikan dirinya ditempat dia berada
pikiran baik yang datang dari dalam diri sendiri
ole’ ling balung lei
obi sorong hara’ nateng
ote koda roda ude’
ole wade puan sue
olon a wei tin
istirahatlah dengan baik
membelakangani sanak saudara
hanyalah satu tujuan kita
walaupun kita berbeda-beda
makanan dan minuman disediakan untuk saya dan kita semua
ote leu ole tene

ote wau ole mato

or wawo tali eu’
pan kolo be’ bale

palan akal kowa nope
saudara yang memiliki hubungan kekerabatan
sesuatu yang ada dihadapan kita
saling menyetujui
selalu pergi pulang sebagaimana mestinya
tipu muslihat seorang pria yang mengakibatkan seorang anak wanita hidup menyendiri bersama anaknya
puru ling barang lei
selalu memiliki hidup benar dan jujur
pua’ hoka ledo pan
hidup dan mengabdi di suatu tempat
pohing ling holo wali
saling membantu satu dengan yang lain
pu’en mura lolo’ were
poti ketang bote’ apan

pua’ hoka la’ banger
rejeki yang secukupnya
lompat/terbang hingga sampai di seberang bukit
hidup dan bekerja sambil mendengar berita yang datang dari sahabat
suku one’ lelang laleng

suku pitu lelang leme opa

tibang barang ha’ hola
tubun tara upa-upal

tawun tara mawu-mawu
tu’u miteng botin ria
toye’ pitu nute leme

tebe’ tureng toreng lei

toi tope’ bowe’ tuan
tutu’ ketang tehe’ lebar
tein uda’ dewa’ ude’
tebe’ kelen huneng ling
hal-hal yang interen dalam satu suku
tuju suku dan sembilan rumah adat
sebuah masalah dibahas secara bersama
satu hati, satu pendapat dan satu pandangan
satu hati, satu pendapat dan satu pandangan
sudah berbadan dua (hamil)
tujuh petuah dan lima nasehat yang perlu diingat
duduk gantung kaki sambil menangis
telah meninggal dunia
bicara terlalu berlebihan
kita semua adalah saudara
duduk ingat sambil menjunjung tangannya sendiri
tueng mato hode’ alen
kurang adanya waktu untuk beristirahat, karena banyak masalah yang harus diselesaikan
tada wau lalang mato
tuan bota’ maten kahin
todi bitan hen mate’
toang kopa’ lala’ mapa’
toang kopa’ la’ banger
saling berkenalan
upacara penguburan jenazah
mengalami kedukaan
tunggu di persimpangan jalan
tunggu dan bekerja sambil menantikan berita yang datang dari sahabat
tehe’ toye’ pan lala
orang yang selalu berbicara dalam urusan adat
tebe’ nueng te’el nere
tebe’ tureng toreng lei
istirahatlah dengan baik
duduk menangis sambil manggantungkan kaki
utang ku’ mihe’ tami
hutang piutang dalam urusan adat
uyung nute mawe toye’
uben rian raken bara’
uben kapung oro’ laleng
satukan hati dan pendapat
malam yang penuh misteri
setiap petuah yang baik selalu ketika sedang tidur di malam hari
utun pulu ana’ leme
mempunyai keturunan yang banyak
utun ana’ binen lamen
mempunyai keturunan yang banyak baik laki-laki maupun perempuan
ung nute mawu toye’
ul lala meti wei
uang bele ke’ pae
menyatukan pendapat
pada kesempatan yang lain
membicarakan hal-hal mengenai adat perkawinan
unan bala laong weren
menyangkut harta berupa gading, gong dan emas



A
A huruf pertama abjad Indonesia; nama huruf a
a (ei’a) makan (saya makan) (orang pertama tunggal)
a’e kakak
aba (h) aba mainan rantai emas
abon  telanjang
adan (h) adan datang
adar (h) adar ikan samandar
ado’ (h) ado’ gertak
adung leher; tenggorok
aha’ ringan
ahin (h) ahin 1 sisa; 2 orang lain
ahung bulu (bambu)
ai danglapa’ kayu gupasa
ai ipil kayu besi
ai lute sisa kayu yang telah dibakar
ai nare kayu lenggua
ai kayu
aihua nama kampung di Kedang – Lembata
ailiur nama Kampung di Kedang – Lembata
ailiuroba nama Kampung di Kedang – Lembata
ailolo 1 sayur; 2 daun
aimiteng akar bahar
aimiteng laleng nama Kampung di Kedang – Lembata
ainona buah serikaya
akal menipu
ako hias
ala (h) Ala Allah; Tuhan
alabehi pohon kusambi
alang (h) alang  lapangan
alarebeng kelelawar kecil
ale (h) ale bagian belakang perahu
alen (h) alen pinggang
aleu ua’ ubi kayu
aleu’ ubi
aleu’ sawa ubi jalar
ali (h) ali 1 urat; 2 tali busur
alu (h) alu 1 enak; 2 baik; 3 mudah; 4 cantik
alumean, alumalan baik sekali
alu’ (h) alu anak lesung
alung (h) alung bayam
ama’ kulit
amang belut (hidup di laut)
ame’ (h) amepermisi
amo (h) Amo , Ame 1 Tuhan; 2 bapak
amunmama’ nama suku di Meluweting
amuntoda nama suku di Leuwayan
amunutur nama suku di Meluwiting
ana’ lengkap
ana’ (h) ana anak
ana’ ninun kate kai 1 semua lengkap; 2 tidak ada yang hilang
anen padi; beras
ang burung gagak
angar pohon kinar
angin (h) angin angin
angin nuba’ badai; angin kencang
angor langit-langit
anu makan sudah; silahkan makan
anu’dato’ nama suku di Leuwehe
anungwaleng wajah; rupa
apa (h) apa’ empat
apa bentang, membentang
apa (h)apa ; rebus, merebus
ape (h) ape apa
ape kapas
apelabi nama suku di Leuwayan
apene’ apa itu
apenobe nama suku di Leuwayan
apeutun nama suku di Leuwayan
api (h) api api
api’ sayap
apur (h) apur  kapur api
ar ata’ jangkrik
ara kondor
arabau kerbau
araboreng laba-laba
are’ perempuan
ari’ adik
are’ baran perempuan yang sudah gadis
are’ rian 1 perempuan, remaja/dewasa; 2 gadis
ata suruh
atang (h) atang  rembalak
atanila nama kampung di Lembata – Kedang
ate (h)ate, ata orang, manusia
atedien 1 orang yang baik; 2 orang
aten (h) aten hati
aterian laki-laki yang sudah kawin (suami)
aterodang edang nama kampung di Lembata-Kedang
aterodang ua’utu nama kampung di Lembata-Kedang
ati’ tidak mau (orang I tunggal)
atoran aturan
atung laleng nama kampung di Lembata – Kedang

au (h) au anjing
au sejenis ubi
au’edo’ tanah goyang/gempa bumi
au’ tanah/bumi
aur bambu
auratu nama suku di Umawala
awa’ (h) awa’ 1 bara; 2 sarang
awa’ kayu hanua
awur bertengkar
awada’a daun kemangi
awaiude sesuatu
awar gigi
awar bau’ gigi geraham
awar haur gigi taring
awe berkelahi
awe’ jaga, jerat
aya’ (uben aya’) tengah (tengah malam)
ayar ajar, mengajar
B
B huruf kedua abjad Indonesia; nama huruf b
ba’ bela
ba’a terbang
babang bengkak
bahe habis
bahe de’ sudah habis/selesai
bahe’ sejenis landak laut
bahi dayung
bahing (bahing labur) mencuci baju
bahu’ mabok
bake’ tancap
bako 1 tembakau; 2 rokok
bako’ tikam
bakur lubang
bal bola
bala gading
balak balok
balauring nama kampung di Kedang Lembata
bale kembali
bale’ memutar
bali’ kapak/mencadu
balo menyembuhkan
balung lingkar
balung lei bersila
bang manik-manik
banga 1 rebus; 2 kambose
banger 1 tunggu; 2 dengar
bao terapung
bapa buaya
bara’ berat
baran muda
bare pikul
bareng nama kampung di Kedang Lembata
basa baca – membaca
bata cabut
batong membangunkan orang tidur dengan dituntun oleh orang lain
batur jarum
bau’ batang
baung tumbang
baur campur
bawa gendang/beduk
bawal tempa
bawal peda tempa parang
bawang 1 bawang; pakai
bawang ila pakai cincing
bawang mawang pakai gelang
baya tanjung baja
bayu tinju

be’ 1 tarik; 2 ada
be’ur ikan tatu
bean nama kampung di Kedang
bedil senjata api
beha’ 1 oles; 2 nama sejenis pohon di Kedang
behi’ menabur
behu 1 bunyi ledakan; 2 bertunas
bei tuang
beke’ marah
beko cabut
belalawe nama suku di Peusawa
bele lepas; di bawah
belo’ bunuh, membunuh; sembelih
belu tukar kulit
beluelang burung pipit
belutowe nama suku di leuhoe
benang benang
bengu 1 hosi; 2 sejenis ikan di air tawar
benidau nama suku di Leutubung
benieha’ nama suku di Aliuroba
benihorang nama suku di Leutoher
benitatu nama suku di Peuara
benu’ memanggang, mengasap
bering bambu
bete 1 bela; 2 di atas
beti retak
betul mengamuk
betul bula bergerak untuk melepaskan diri dari pelukan
beu beringin
beu’ sore
beyeng lari
biar nama kampung di Kedang Lembata
bihe’ pinjam
bihar mencari
bikar kangkang
bikil pecah
bilo buka
bilo mato buka mata
bie kupas, mengupas
binen saudara perempuan
binen ma’ing pertemuan membahas masalah adat
binge’ buka sedikit, kupas sedikit
birang robek
biro’ buka lebar-lebar (buka paha)
bitan, bita hidup
biti’ angkat
bito angkat pelan-pelan
bo’ membagi
bohor terbit
bohung mendung
bokilia nama suku di Leulea
bola terung
boli’ mencari
boloroong nama suku di dolulolong
bola’ gugur
boloawa’ nama suku di Leudanung
bolor kenyang
bong halus
bonga’ tumpukkan kecil-kecil
bongan 1 leher; 2 bertamu
bora’  1 melihat; 2 mengunjungi; 3 membesuk
boran timbun
bore’ burung puyuh
boro’ sukun hutan
boru’ tembus
bota’ bungkus
botan ingat
bote dukung, gendong
bote’ bukit
botel botol
botin perut
boni sembunyi
botungraba nama suku di Peuuma Bawalaleng
bou sarang
bou’ bengkak
bowol uap
bowong gonggong
boyangraba nama suku di Peuuma Bawalaleng
bubun bumbungan rumah
bu’er pohon bidara
bua melahirkan
bua binen baran lamen melahirkan anak laki-laki dan perempuan untuk memperbanyak keturunan
bua’ 1 berlayar; 2 dagang
buanglera nama suku di Meluwiting
buel keliling
bueng 1 pusing; 2 mabok
buka’ buka
buke’ bodoh
bulung meletakkan daun untuk memberi tanda
bunen melek
bunga hido mau bara nama tuan tanah di Kedang
bunger bau darah mentah
bunu’ turun dari tempat yang tinggi ke tempat yang rendah
bura mendidih
buren marah
buriwutun nama kampung di Kedang – Lembata
buru’ bau busuk
burung burung
bute nyenyak
butil genggam
buturai delapan
buya’ putih
buyanaya nama suku di Leutubung
buyasari nama Kecamatan di Lembata
D
D huruf keempat abjda Indonesia; nama huruf d
da no’ di sini
da nobe di situ
dae’ 1 tidak mau; 2 tolak
dahang tanya/bertanya
dahar tempat tidur
dahu’ minta
dalong/damang susun
dang pukul
danung 1 pohon gondal; 2 gadai
dapa’ dapat
dapubean nama suku di Ailiur/Kalikur
dareng menjerit kesakitan
daten 1 jelek; 2 rusak
datennutur nama suku di Meluwiting
daur campur
daya berdiang
de’ sudah
dehi’, deni dekat
dehu’ kejar
dei 1 ikut; 2 melalui
deko celana
deko laleng celana dalam
deko lawan celana panjang
deko meku’ celana pendek
deler rata
demer tertancap ke dalam
demul we berkelahi
denger dengar/mendengar
depi’ peluk
dera 1 tangga; 2 tarik
dera’ ikan kecil-kecil
deru’ 1 buang air besar; 2 kotoran manusia/binatang
derung berburu
detol, deto ketuk, mengetuk
deye’ tajam
dien 1 sembuh; 2 baik; 3 aman/damai
dile jilat/menjilat
dino’ di sini
dipe’ menjepit
dita 1 di mana; 2 mana
dita bale dari mana
do’ turun
do’ne nu turun sudah
doa do(h)a jauh
doel pikul
doha, doneng 1 ajak; 2 menawarkan diri
dohang ikan-ikan kecil yanh dicampur dengan garam kemudian dimasukkan ke dalam bambu selama beberapa hari
doho 1 mendaki; 2 panjat; 3 kawin (binatang)
doi’ doi/uang
doing cungkil
doka’ tofa (alat untuk cabut rumput)
doler berbelit-belit
doli’ palang
dolu teras sering
doluhalang nama suku di Leutoher
dolulolong nama kampung di Kedang
dolupu’en nama suku di Leudawan Kobar
doluubeng nama suku di Lentoher
doneng 1 serah diri; menawarkan diri
dora’ tidak peduli
doreng gantung
dori’ tiru
doro, doru 1 asah; 2 gosok
doto’ terkejut/kaget
dume menghisap
dupeng isap
durung jual/menjual

E
E huruf kelima abjad Indonesia; nama huruf e
e’ (e’i e’) saya bawa (orang I tunggal)
e’a naun hampir siang
e’a ura’ e’a (h) ura’ hampir siang
e’a 1 waktu; 2 kebun; 3 tempat
e’i a saya makan (orang 1 tunggal)
e’i anang saya anyam (orang 1 tunggal)
e’i awang saya pikul (orang 1 tunggal)
e’i ema ui supaya saya tahu (orang 1 tunggal)
e’i i’ saya bersenggama (orang 1 tunggal)
e’i in saya minum
e’i ore beni saya dengan beni (orang 1 tunggal)
e’i ue saya menangis
e’i ui saya tahu (orang 1 tunggal)
e’i ulo saya duluan
e’i saya/aku (orang 1 tunggal)
e’ing ingat
ebal kupu-kupu
ebang lumbung
ebautun nama suku di Atung Laleng
ebe laki-laki
ebe are berpacaran
ebe tibo’ laki-laki yang belum kawin
ebel (h) ebel lidah
ebeng cari, mencari
ebeng bora’ awe lamang  melihat dan memlihara
ebo (h) ebo belut yang hidup di laut (warna putih)
ebo ekor
edang/ kedang  seni
edang /e’i dang/e dang saya pukul
edang ta’laleng nama tuan tanah di Kedang
edangwala nama suku di Leuhoe
eder 1 miring; 2 sebatang (bambu)
edo’ (h) edo’ goyang
eha’ (y) eha’ sendiri
ehe siput
ehe’ (h) ehe ya
ehe’ 1 kecil; 2 kempes
ehing menyangkal
eho’ kecil
eho’ meker saudara-saudara terdekat
eho’ meker kakang aring kakak, adik dan saudara yang mempunyai hubungan kekerabatan
ei angkat
eko tau’ saya takut
eko’ (y) eko’  goyang
eku’ (y) eku lipat (kaki)
ela (y) ela  kalajengking
ele we’ hubungan intim, bersenggama
ele sebab
ele’ (h) ele’ injak berulang-ulang
elelele nama salah satu tarian Kedang
eleng (h) eleng 1 tenggelam; 2 menyelam
eleng langit
eli’ ketiak
elu ana’ wo’el nenung tiba waktunya
elu, elu wo’el janji
elu’ (h) elu’  batu asah
ema ui/e’i ui supaya saya tahu (orang 1 tunggal)
emi dingin
emi (h) emi;  curi, mencuri
ena’ rasa lezat
ene (h) ane  pasir
ene’ (h) ene menekan lebih kedalam
eneng enam
enga telentang
engar bersih
engar laen polui apan 1 sudah bersih; 2 tidak berdosa
enung tunduk
epe (h) epe kurang adil
epe sejenis ubi
epi (y)epi mencuri
epi’ (h) epi  menutup kedua paha
epi’ kutu anjing
eping simpan
epu bapa paman, om
era (h) era menyala berkelip-kelip
era 1 kerikil; 2 pasir
ere (h) ere suara babi
ere 1 diam; 2 penyu
ero au’ bumi/tanah
ero’ kasihan
eru (h) eru manis
eru ana’ we’en lain saudara-saudara terdekat baik dalam kampung maupun di luar kampung
erung berteman
erung bore kati auren bersahabat baik
eteng (h)eteng; kentut
eteng berjalan sedang memikul beban pikiran
eto sejenis kayu yang kulitnya sebagai pengganti pinang
etoeha nama suku di Aliuroba
etung (h) etung giring-giring
eu’ 1 bunyi; 2 suara
eu naik (orang I tunggal)
ewa jaga/berjaga-jaga
ewaie mungkin
ewang hewan/binatang
ewar (ewar-ewar) cepat (cepat-cepat)
ewe’ bawa (cara menenteng)
eweng 1 lembah; 2 kali mati; 3 jurang
ewi (h)ewi  1 curi; 2 ambil
ewin kemarin
ewin eyeng kemarin pagi
ewin layo panan kemarin siang
ewin layo wehe’ kemarin sore
ewol abu dapur
ewu (h)ewu mudah patah
eye’ semut kecil (hitam)
eyeng (eyeng-eyeng) pagi (pagi-pagi)
eyeng laleng dini hari

G
G huruf ketujuh abjad Indonesia; nama huruf g
galagi’ sulit/sukar
galeka melayani
gela’ 1 kurang kenal; 2 lupa
geta’ karet

H
H huruf kedelapan abjad Indonesia; nama huruf h
ha’a batas
haba cari
habi’ tutup
hada’ sandar
haeng menyapu
hakal lewat
hala gantung
halahape benalu
halu mengalir
hama sama
hamang menari; berdendang
handa’ satu jenis tarian dari Kedang (asal Leuhoe)
handuk handuk
hapang melerai, mengamankan
hara sedikit
harawati sebentar lagi, sedikit lagi
hara’ 1 rusuk; 2 bertemu
hara’ we’ saling bertemu
harabiti nama suku di Kalikur
harang cipta
haru’ (haru’ peu) kupas (kupas mangga)
harus harus
hau dua atau tiga ruas bambu yang digunakan untuk mengisi air
hawur hilang/lenyap
haya’ pesta
he’er 1 makan; 2 sarapan
hea’ pindah
hebel/muha hancur
hebi 1 pele; 2 menghalangi
hedang sandar
hede’ tendang
hedung menari
hei’ 1 sisir yang dibuat dari bambu/kayu; 2 panggang
heker kuat
hekol bergerak seperti ular
hekong 1 bengkok; 2 miring
helar 1 milirik; 2 panas tinggi
heleng 1 terbenam; 2 menyelam
heler tertawa
hen terima
hengan jagung titi
hepang belok
hepun nyamuk
hereng piara
hering letak, meletakkan, saji, menyajikan
heto’ sindir-menyindir
hetel dangkal
hetu’ lompat
heu’ urut
hewa’ buka kebun baru (hutan luas)
hewung jahit
hibaratu nama suku di Umawala
hibol salah jalan
hidang (hidang lama’) cuci (cuci piring)
hide’ tahan
hidir sebelah
hikal memberi tanda
hingo’ 1 jagung goreng (berbunga); 2 mekar
hipahaming mengingu
hipe tunas baru
hipe kole’ belu buel mempunyai keturunan yang banyak (kiasan)
hiro’, hir terpencar
hiteng meludah
hito tempias
ho’ campur
hoa’ bakul yang dibuat dari daun lontar
hoaratan nama kampung di Kedang
hoaratan nama suku di Leuwehe dan Hoaratan
hoba’ ibu dan anaknya meninggal pada saat melahirkan
hobong tidak mau melihat rupa orang yang dibenci
hobamatan nama kampung di Kedang
hobamatan nama suku di Hobamatan
hobel sambung
hodang 1 iris; 2 potong
hode buang ke atas secara berulang-ulang
hode’ 1 tunggu; 2 topang – menopang
hodi tadah – menadah
hodong 1 melenting; 2 kebal
hodu’ agak menurun/miring
hoe’lale pesta
hoing 1 suruh; 2 pesan
hoko bangun
hoko heyeng esok pagi
hola’ petik
hole’ 1 melawan; 2 patah
holeng kelaparan
holi’ cungkil
holo 1 menjawab; 2 sambung
holo, hobel, hoding sambung
homa’ tumpah
honga’ patah
hongen (hongen kuda) ikat (ikat kuda)
hopan 1 sakit asma; 2 bernapas satu-satu
hora’ jemput
hore 1 isi; 2 tuang
hori’ usir
horo gergaji
horo’ melubangkan kayu atau bambu dengan besi panas
horu menjatuhkan buah dengan menggunakan kayu/jolok
hota’  1 siram; 2 percik
hoteng sampai, tiba
hoti tadah-menadah
hoyo 1 muat; 2 meletakkan
huang bermain
huba’ tumbang
huba’ mur bare ale tebus dosa
hudu-humo jatuh
hue’ ukur – mengukur
hulaleng kolong tempat tidur
hule bakau
huna rumah
hune’ baik kepala ke bawah
huneng junjung
hura’ cipta
huri’ubu nama suku di Wa’kio

I
I huruf kesembilan abjad Indonesia; nama huruf i
i’(e’i i’) bersenggama (saya bersenggama)(orang I tunggal)
i’a ikan
i’er beli-membeli
ida (h)ida tempel
iden hidup sendiri
iden ina’ hidup tanpa bapa
iden ina’ mawa’ mama’ hidup tanpa bapa dan mama
idi’ (h)idi hasut/memberi semangat
idir miring
ido (h)ido menakutkan
iha 1 memar; 2 setengah masak)
ihin (h)ihin isi (tidak ada tulang)
ihiwowo omong kosong
ika (h)ika pecah
ikang kembar
iku (h)iku  usir perlahan-lahan untuk masuk suatu sasaran
iku’(h)iku’ ramas
ila cincin
ili (h)ili gunung
ili ubu’ puncak gunung
ilin jernih-bersih
ilo’ 1 pecik; 2 basah
ilon (h)ilon licin
ime kerang
imen dagu
imi’ jantung pisang
imu 1 kumis; 2 jenggot
imun tidak tahu
in (e’i in) minum (saya minum)
inan (h)inan 1 betina; 2 ibu
inga tangkai buah
ingin basi
ino-ina’-inan-ine ibu (mama)
ino 1 cerah; 2 hujan berhenti
iong busuk
ipan kaki seribu
ipil kayu besi
ipu (h)ipu minyak
ipu au’ minyak tanah
ipu ta’ minyak kelapa
ira’ tersendat
ire’ warna
ireng (h)ireng puasa
iring miring
ita (h)ita mana
ita’ (h)ita’ raba
ite 1 pohon rita; 2 sedikit
ite’ cubit
iu (h)iu ikan hiu
iu da’a memasak
iu memasak
iwa’ (h)iwa’ menyerang, memangsa
iwar (h)iwar  milik bersama
iwi burung pipit
iwi’ malu
iwong (h)iwong berantakan, berserakan
iyu’ (h)iyu’ ludah

K
K huruf kesebelas abjad Indonesia; nama huruf k
kaar pecah
kabu’ peluk
kaban gendong, menggendong
kadang kandang
kadera/karosi kursi
kadewa’ kantong
kahe’ kupas
kaka’ lempar
kakarian burung elang
kala tombak
kaladu’a tongkat
kalikur nama kampung di Kedang
kalung, kaul bengkok
kamalera nama suku di Meluwiting
kamin makan (orang II jamak)
kamunger gila
kanaru’ alat untuk kukur kelapa
kanera’ alat untuk timba air yang terbuat dari daun lontar
kangaring hubungan kekerabatan
kanu makan sudah (silahkan makan)
kanuting gunting
kao’ 1 jenis ubi-ubian yang kadaluarsa; 2 suara ayam dewasa
kapa menjalar
kapo pohon kapok
kapung peluk
kara jangan
kara eu’ jangan bersuara
kara pan jangan pergi
kara pole jangan hasut
kare’ menghitung
kareyang kerja
kari’(kari’ edang = bahasa kedang) 1 bahasa; 2 bicara
kari’ 1 bahasa; 2 tarik
karo garuk
kate’ 1 gatal; 2 tarik
kati mengganggu
kati’ ganti
kawa kuali besar tanpa telinga
kawa’ 1 gatal; 2 hangus
kawaka’ bakau
kawang mengalir
ke ame bapa kami (orang I jamak)
ke ari’ adik kami (orang I jamak)
ke au’ tanah kami (orang I jamak)
ke ka kami makan (orang I jamak)
ke kue’ kami menangis (orang I jamak)
ke manang kami anyam (orang I jamak)
ke mawang kami pukul (orang I jamak)
ke me’ kami bawa (orang I jamak)
ke mi’ kami bersenggama (orang I jamak)
ke min kami minum (orang I jamak)
ke more kami dengan (orang I jamak)
ke mui kami tahu (orang I jamak)
ke mulo kami duluan (orang I jamak)
ke kami (orang I jamak)
ke’ a’e kaka kami (orang I jamak)
kear suara/bunyi kakatua
kebol goyang (goyang ekor)
ke dang/kedang kami pukul
ke dang tatong kami pukul tatong
kedo’ gemetar
kehe salah
keho’ ganggu
kehong pincang
kekar nama kampung di Kedang
kelen ingat
kelung ganti
kelung lodong berpakaian
kepa’ tipus
kepi’ menyusut
ketang lebih
kete’ 1 memutuskan dengan pisau/gigi; 2 memanggil anak anjing
keteng patah, mematahkan
keti’ 1 menetes; 2 mengalir perlahan-lahan
keu 1 naik; 2 panjat
ki’anboyan nama suku di Peuuma Bawalaleng
ki’i gigit
kiha’ injak
kili bolo giring-giring (1 buah)
kiliroong nama suku di Leulea
kilo’ menyala berkelip-kelip
kio’ suara anak ayam
ko’al jatuh
ko ame bapak saya
ko ine mama saya
kobar cukur
koheng pincang
kole’ keliling
kolo gerakan gelombang
kolor gulung
kong gong
kopa’ tunggu
kopi merangkak
koro’ angkat tanah dari lubang
kote gasing
kote kai leto beni nama tuan tanah di Kedang
kotel lompat
koti’ 1 kebal; 2 mendidih
kowa 1 selingkuh; 2 menghamili orang lain
ku’we kawin
kuane mengapa
kuda kuda
kudong ereksi/berdiri
kue’ menangis
kuhi tempayang/tembikar
kulu nama kampung di Kedang
kunci kunci
kusing kucing
kuta’ BH
kuting menggunting
kuu suara/bunyi burung balam

L
L huruf kedua belas abjad Indonesia; nama huruf l
la’ membersihkan
la’e’a membersihkan kebun
la’lumar membersihkan kebun
la’i tinggi
la’in 1 jantan; 2 loteng
la’laru’ gurita kecil
la’u tupai
laba pahat-memahat
labur baju
laen sakit
lagamaking nama suku di Leulea
laha 1 kerja; 2 cipta; 3 marah
laha’ lepas
lahe’ biji kelot
lair sinar cahaya
laka’ 1 langkah, berjalan
lala jalan
lala aya’ tengah jalan
lala narang pinggir jalan
lala utu’ ujung jalan
lala’ 1 bubur; 2 nasi
lalang perkenalan
laleng 1 dalam; 2 hati
laleng bale ingin kembali
laleng bare’ masih ragu-ragu
laleng buren marah dalam hati
laleng lae hati saki
laleng ude’ satu hati
laleng urang kurang hati
lali menyanyi
lalieha’ nama suku di Peuuma
lalung jantan
lamang pelihara
lamalean nama pulau Lamalean/Lembata
lama tali pengikat persaudaraan antara orang pendatang dengan orang asli Kedang/pulau Lamalean (Lomblen) Lembata (mis; lea’ lamamengi, hoe’ lamadike, likur lama koma, tolo lama ile, tuka lama roni, boleng lama hodung, lama wuran, dll)
lamen saudara laki-laki
lamun rumput yang tumbuh di laut
langgara makanan yang diolah dari rumput laut
laong mainan
laong weren 1 mainan emas; 2 anting-anting
lapa kai hali/ai hali nama baru sacral yang digunakan sebagai dasar kampung Leulea
lapan pelepah
lapipia nama suku di Leulea
lara ikan cakalang
laru ruas
lata menyuruh
lata’ rombak-bongkar
lati pedas
lawa panjang
layar layar
lea’ lamamengi nama lain dari kampung Leulea
lebewala nama kampung di Kedang
lebe celup, mencelup
lebo tergenang
lebu bong abu halus
lebu’ debu
ledo-ledo pesiar, jalan-jalan
lehe’ 1 ramas; 2 rasa; 3 pijit
leheng kedondong
lehi’ lubang
lei kaki
lei dero’ tumit
lei inan ibu jari kaki
lei urung kuku kaki
lei wana kaki kanan
lei wei kaki kiri
leke pasung
leko’ belok
lela lambat-lama
lelang leudawang nama suku di Umawala
lelangaihua nama suku di Umawala
lelangaya nama suku di Leudawan Lelang
lelangdeler nama suku di Leuwadan Lelang
lelangwayan nama suku di Leuwadan Lelang
lelen telan
lelu kapas
leme lima
lemeapa sembilan
lemu’ (lemu’anen) cuci (cuci beras)
lepa’ tempeleng
lepeng (lepeng tubas) miring (miring kepala)
lepi’ lipat
lering berjalan
leteng tempurung
letu’ lutut
letur tabrak
letar teratur
leu kampung
leu tanang ai/kenang kayo nama sacral kampung Leulea
leuape nama suku di Hobamatan
leubatan nama kampung di Kedang
leubatan nama suku di Meluwiting
leubola nama suku di Leulea
leuburi nama kampung di Kedang
leuburitubar nama kampung di Leuburi
leudanung nama kampung di Kedang
leudawankobar nama kampung di Kedang
leudawanlelang nama kampung di Kedang
leueha’ nama suku di Peuuma
leuhoepayong nama suku di leuhoe
leuhoetake nama suku di Leuhoe
leuhoetubar nama suku di Leuhoe
leukoe’ nama kampung di Kedang
leulea nama kampung di Kedang
leulea nama kampung di Leuhoe
leumamu’ nama kampung di Kedang
leumara nama suku di Peusama
leunadal nama suku di Peusama
leunaha’ nama kampung di Kedang
leunapang orang dari kampung lain
leunoda nama kampung di Kedang
leur tanjung leur
leutoher nama kampung di Kedang
leutuan nama suku di Kalikur
leutubung nama kampung di Kedang
leuwalang nama kampung di Kedang
leuwalangsalang nama kampung di Kedang
leuwayan nama kampung di Kedang
leuwayan nama suku di Peumole
leuwehe nama kampung di Kedang
leuwehe’ nama suku di Roun
leuwerun nama suku di Kalikur
leuwohung nama kampung di Kedang
leuwutun nama kampung di Kedang
lewotobi nama suku di Leulea
lewuntatu nama suku di Peuara
lia bintang Mars
liang gua
liarian nama suku di Buriwutun
lie halia
lihan tali pengikat gong
liko’ pele
likuwatan nama suku di Leuburi
lile menyaksikan
lili tiang
liliwana nama suku di Leunoda
liliweri nama suku di Leunoda
lima’ ranting
liman sisir (pisang)
lima’rian cabang besar
ling tangan
ling eken jari kelingking
ling i’u siku
ling inan ibu jari
ling laleng telapak tangan
ling urung kuku jari tangan
ling utun 1 jari tangan; 2 jari telunjuk
ling wana tangan kanan
ling weri tangan kiri
lingir burung beo
lingir lama dale nama lain di kampung Leulea
linong cermin
lipu tempat tidur
liwang nyiru
loba’ bating nama tuan tanah besar di Kedang
lobemata nama suku di Hobamatan
lobeng memasukan dalam lubang
lobo telan
lobu’ 1 lucut; 2 buka
lobu’ deko buka celana
lobu labur buka baju
lodan rantai
loeng memberitahukan
lohe terlepas
lohu tanjung Lohu
lohung 1 cantik; 2 ganteng
loki pegang (memasukan tangan dalam sebuah lubang)
lola’ setengah
loleng gantung
lolo’ (ote lolo’) di atas
lolon daun
lolonrian nama suku di Bariwutun
lomo’ dalam
lonun (uha lolun) lurus (rambut lurus)
lota’ susun
loyo 1 matahari; 2 siang hari; 3 hari; 4 orang pertama yang tinggal di pulau Lamalean (Lomblen/Lembata)
loyo ahin lain hari
loyo beu hampir malam
loyo bohor matahari terbit
loyo heleng matahari terbenam
loyo matan musim kemarau
loyo palan lain hari
loyo pari matahari bersinar
loyo wehe’ sore hari
lu’a eyeng esok pagi
lu’a loyo beu’ esok malam
lu’a loyo panan esok siang
lu’a loyo wehe’ esok sore
lu’a weng sue esok atau lusa
lu’a esok
lua buang (keluar dari mulut)
luka leki kera
luleng siul-bersiul
lumar kebun
lumasawa jambu mete
luni bantal
luni tubar bantal kepala
luni kapung bantal peluk
lupang batin nama tuan tanah besar di Kedang
luri (lurin) tulang
lute’ sisa


M
M huruf ketiga belas abjad Indonesia; nama huruf m
ma  kemari, datang kemari
ma’ (ma’ molan) sewanggi
ma’ing menantu laki-laki
ma’o mencuri
ma’o malong emi iring membawa lari anak gadis orang (kiasan)
ma’patal tahi lalat
ma’ur matan halaman
mader berdiri
mahara sebentar
mahil banjir
mahu alat yang terbuat dari bambu yang digunakan seorang pawang (molan poan) untuk mencari tahu apa yang menyebabkan orang jadi sakit dan lain-lain.
mai berhenti/istirahat
maka memberitahukan sesuatu sebelum waktu
mal sirih
male 1 bintang; 2 pakai (orang II tunggal)
male 1 pakai; 2 bintang
maluan jerawat
mama musang
mama’ bapak
mame’, mata’ kunyah
mamel 1 pemalas; 2 kebal
mange buka mulut
manong burung bangau
manu datang kemari
manu bating nama tuan tanah besar di Kedang
manu’ ayam
manu’ otan ayam hutan
manudato nama suku di Leuwehe
manuhoe’ nama suku di Leuwehe
mapur burung pipit
mara era diam
matan penutup
mate meninggal
maten jenazah
mato mata
mawa’ ama’ hidup dengan bapak
mawang gelang
mawang bala gelang gading
mawu kumpul, mengumpulkan
mawu toye’ satukan pendapat
maya’ 1 kering; 2 haus
mayar gembira
mede’ keras
me au’ tanah kamu (orang II jamak)
me ka kamu kaman (orang II jamak)
me kue’ kamu menangis (orang II jamak)
me manang kamu anyam (orang II jamak)
me mawang kamu pukul (orang II jamak)
me me’ kamu bawa (orang II jamak)
me mi’ kamu bersenggama (orang II jamak)
me min kamu minum (orang II jamak)
me more beni kamu dengan beni (orang II jamak)
me mui supaya kamu tahu (orang II jamak)
me mulo kamu duluan (orang II tunggal)
me’ ana’ anak kamu (orang II jamak)
me’ ari’ adik kamu (orang II jamak)
medeng rim/ikat pinggang
mei alas
mei’ pisau
meja meja
mekel belut (hidup di air tawar)
meku’ 1 pendek; 2 rendah; 3 kecil
melo’ ganteng
melu’ 1 licin; betina muda (ayam)
meluwiting nama kampung di Kedang
memang 1 memang; 2 sebenarnya; 3 benar-benar
mena mui supaya kamu tahu (orang II jamak)
mere’ tangkap
merung walang sangit
mete 1 sedang; 2 sementara
meti keu air laut pasang
meti maya’ air laut surut
metung kosong
metung-melang sunyi
me’ bersenggama (orang III tunggal)
mi’u pisang
miang malu
mie kencing
mier wayong eha nama sakral penjaga kampung Leulea
mihewawi semut merah
mihar makanan
minggu we’en minggu yang akan datang
mire’ kemiri
miteng 1 hitam; 2 kotor
miteng te’el niho pan bila malam tidur siang hari baru berangkat
miwa’ tanam
mo’a’e kaka engkau (orang II tunggal)
mo’ ame bapak engkau (orang II tunggal)
mo’ ana’ anak engkau (orang II tunggal)
mo’ ari’ adik engkau (orang II tunggal)
mo’ au’ tanah engkau (orang II tunggal)
mo’ ine mama engkau (orang II jamak)
mo’ang gugur
mobeng kumbang kelapa
modor ereksi/berdiri
modung telan
mohing kerja sama-gotong royong
moho’ kain lap
moi memperanakan Hura Moi, Hura Moi memperanakan Beni Hura dan Laba Hura
moiyeha nama suku di Peuuma
mokung ikan paus
molan orang yang bertugas mengobati orang sakit dengan menggunakan akar-akar, daun-daun, ayam, dan telur ayam
moleng 1 sembuh; 2 lembut, halus
moleng ku’ lan ne’ mengalami penderitaan (sakit)
moling lindung
moli’ makanan
momo’ alat kelamin perempuan
moran sampah
moru’ jatuh
mota’ bungkusan/ikatan
moten beberapa batang siri di ikat jadi satu
motong kelor/merunggai
mowo tempat tinggal untuk binatang (babi)
mu’u kelelawar besar
mu’u pisang
mu’u dopo pisang raja
mu’u erun mu’u (h)erun pisang abu-abu
mu’u ipu mu’u (h)ipu pisang hutan
mu’u lodong pisang yang sedang mengeluarkan jantung
mu’u lolon daun pisang
mu’u ramu’ akar pisang
mua meleleh
muan wati ulang sekali lagi
muar benar
mude lemon
mude erun lemon manis
muermeleng sunyi senyap
muho hancur
muko hamil/bunting
mulang lurus
mulung daun/ranting hijau yang digunakan untuk memberi tanda
mule, mulea, muleha obat
mulewa’ nama kampung di Kedang
muna’ 1 baik; 2 terjahit
muna’ 1 baik; 2 terjahit
muna’ lipu’ koi kamu 1 semua baik; 2 tidak ada yang kurang
mungmeng bisu
mura 1 tidak mahal; 2 omong kosong; 3 gembira
musing musim
mute muntah
muter mulang angin tornado
muti’ muda sekali

N
N huruf keempat belas abjad Indonesia; nama huruf n
naba’ mendung
naban kain yang digunakan untuk menggendong anak bayi/kecil
nabo nobe’ seperti itu
nadan halangan
nado pelangi
nado tado munculnya pelangi
nadong 1 mengangguk; 2 mau; 3 suka; 4 setuju
nadu’ mengantuk
nae’ 1 cium; 2 sayang
naeng sapu lidi
nahi banjir besar
nahing minta
nai cepat
naku/nahing memohon-meminta
name’ anak panah
namo no seperti ini
namur, namure benar
nangan batas (tanah)
nangan tadi
nangi berenang
napa tikar
nape 1 nanti; 2 tunggu
nape ena laha nanti saya buat (orang I tunggal)
nape kena laha nanti kamu buat (orang I jamak)
nape ona laha nanti engkau buat (orang II jamak)
nape sue sena laka nanti mereka buat (orang I jamak)
nape tena laha kita buat ( orang I jamak)
napel kipas (terbuat dari daun lontar)
napo’ (au’ napo’) rata (tanah rata)
nara 1 dengan; 2 pakai (orang III tunggal)
narabone bagaimana
narang 1 pinggir; 2 samping
narang 1 pinggir; 2 samping
nare 1 kayu lenggua; 2 saudara laki-laki
nari’ (nari edang) 1 bahasa (bahasa kedang); 2 bicara
naru’ penutup batang (kepala) gading yang terbuat dari daun lontar
nateng eng banyak kekurangan
natu 1 kirim; 2 nama pohon/buah yang ada di Kedang
nau belum
nawel gorden rumah
nawu teripang
naya nama
nayan tenda
nayo kehujanan
ne turun dari tempat yang tinggi ke tempat yang rendah
ne’ a’e kakak dia/ia (orang III tunggal)
ne’ ame bapak dia/ ia (orang III tunggal)
ne’ ana’ anak dia/ia (orang III tunggal)
ne’ ari’ adik dia/ia (orang III tunggal)
ne’ au’ tanah dia/ia (orang III tunggal)
nebi’ dinding bambu
nebo’ berlabuh
neda belahan bambu yang digunakan untuk dinding rumah atau untuk las tanah yang digunakan waktu tidur
nedung 1 guntur; 2 tarian
nedung kedung bunyi guntur
nehang ganjil
nehing 1 atap; 2 cepat-cepat
neke menenun
nema nui supaya dia/ia (orang III tunggal)
nenu turun sudah
neparian nama suku di Leuwutun
nepeng mengeram
nere perlahan-lahan
nereng pinjam
nerung kawan/teman
neten rajin
newo’ nakal
neyedeyu gempa bumi
ni’ bersenggama (orang III tunggal)
nido’ tahan
nihe pagar
niho halangan
nila’ kilat
nima’ tungku
nimon 1 orang yang baik; 2 tuhan
nimon rian Tuhan yang maha besar
nimun punya sendiri
ning hidup
ning bakur lubang hidung
ningor ribut
nipe alat untuk menjepit
no’ ini
no’ loyo hari ini
no’ uben malam ini
no’eng nyenyak
noa jarak
nobe’ itu
noel alat yang digunakan untuk memukul barang
nolo’kolo tsunami
nope 1 berhenti; 2 cerai
nore 1 ada; 2 dengan
nore ape dengan apa
nore sio dengan siapa
nore’ berteman, berkawan
noreng nama suku di Leubatan
noreng ta’laleng edang ta’laleng nama tuan tanah besar di Kedang
noro batu asah
notan bekas kebun
noti alat yang digunakan untuk menadah air
nowan anak yang tidak mempunyai bapak atau mama
nowin kain sarung
nowin taran kain sarung tenun
nuan mengerti, tahu, mengerti
nuar gunting rumah
nubo’ bodoh, dungu
nue’ meter
nueng 1 tetap; 2 tenang
nuer rasa sakit
nuha pulau
nuhu nehe setengah mati
nuir pohon ganemo
nulon yang lalu
nulur mimpi
numen tadi malan
nunu mulut
nuo dia/ia (orang III tunggal)
nuo ka dia/ia makan (orang III tunggal)
nue kue’ dia/ia menangis (orang III tunggal)
nuo nale dia/ia pakai (orang III tunggal)
nuo nanang dia/ia anyam (orang III tunggal)
nuo nawang dia/ia pikul (orang III tunggal)
nuo ne’ dia/ia bawa (orang III tunggal)
nuo ni’ dia/ia bersenggama (orang III tunggal)
nuo nin dia/ia minum (orang III tunggal)
nuo nore beni dia/ia dengan beni
nuo nui’ dia/ia makan (orang III tunggal)
nuo nulo dia/ia duluan (orang III tunggal)
nura’ warna
nuran baran popo’ lewar memiliki tanaman umur panjang
nutu’ tuntut

O
O huruf kelima belas abjda Indonesia; nama huruf o
o ka engkau makan (orang II tunggal)
o kue’ engkau menangis (orang II tunggal)
o manang engkau anyam (orang II tunggal)
o mawang engkau pukul (orang II tunggal)
o me’ engkau bawa (orang II tunggal)
o mi’ engkau bersenggama (orang II tunggal)
o min engkau minum (orang II tunggal)
o mo’a’e engkau punya kakak (orang II tunggal)
o mo’ari engkau punya adik (orang II tunggal)
o mo’ au’ engkau punya tanah (orang II tunggal)
o mui’ engkau tahu (orang II tunggal)
o mulo engkau duluan (orang II tunggal)
o    engkau
o’eng 1 hampir terlepas; 2 ambil
o’ing 1 hitam; 2 gelap; 3 lama
oa’ (h) oa’  mau muntah
oa’ nama sejenis burung
oan (h)oan dalam
oar (h)oar 1 bunyi rumput bergerak; 2 bunyi gelombang kecil
oba gurita besar
obal telanjang
oban wanita yang tidak punya keturunan
obe tidak berbunga
obi sarong hara’ nateng pergi tanpa pamit
obi 1 belakang; 2 luar
obor buka
obu’ gemuk
oda doa banyak kekurangan
ode 1 bujuk; 2 rayu
odel keladi
odeng (h)odeng stop sementara
odo(h)odo tunda
odo pantat
odo bakur lubang pantat
oe menyahut
oe’ ae’ sarang laba-laba
oha’ 1 bukan; 2 tidak
oha’ nobe bukan itu
oha’ nuan tidak mengerti
oha’ tau’ tidak takut, berani
oha’ weu’ tidak baik
ohung alat yang berasal dari bambu yang digosok-gosok sampai panas dan menghasilkan api
oi song nyanyian adat yang biasa dinyanyikan oleh seorang pawang atau orang yang mampu
oi pamit
oka’ (h)oka’ muntah
oku’ (h)oku’ cuci
ola’ (h)ola’ besi
ola’ maki
ole di bawah, ke bawah
ole apan 1 selatan; 2 sebelah bawah
oli wela di darat
olon (h)olon makanan
olong terkukur (kecil)
olong lae merasa kasihan
olor (h)olor  nyala
olor lurus
oma’ sejenis kacang
omeratu nama suku di Peuara
omesuri’ nama kecamatan di Lembata Timur (Kedang)
onan (h)onan tempat yang agak jauh dari kampung yang digunakan untuk berkebun
one’ ingin
one’ pana marah dalam hati
one’ pana laleng baren orang yang sedang marah-marah
oni sembunyi
onin (h)onin bayang-bayang
ono’ (h)ono’ masukan kayu api ke dalam tungku
opa’ (h)opa’ lumpur
opang, opol bundar, bulat
opo’ gemuk
opongdato’ nama suku di Leuwehe
or/orbeng burung hantu
ora’ senduk
oro 1 daun lontar; 2 pohon lontar
oro rowa’ pohon lontar muda kira-kira umur 5-10 tahun
oro’ (h)oro’ menuduh
oro’ dada
orolaleng nama suku di Hobamatan
orong (h)orong dorong
oruwowo tali eu’ persetujuan bersama
orwowo setuju
ota’, otan liar (manu’ otan = ayam hutan)
ote apan 1 utara; 2 sebelah atas
ote koda roda ude’ ole wade puan sue berbeda-beda tapi tetap satu
ote’ 1 di atas; 2 ke atas
oti paing engkau yang rasa
otil jentik-jentik nyamuk
out’ kumpul
oun bunglon
owa awan
owan lapar

owe tahi’ di laut
oyo ombak, gelombang



P
P huruf keenam belas abjda Indonesia; nama huruf p
pa’ bakar
pa’al mengupas kulit
pa’ar daun yang sudah tua
padeayung kelakar
pade-pade 1 pura-pura; 2 menakutkan; 3 tipu
padu lampu
pae beli
pahang mengerti
pahe’ 1 tepat; 2 sama; 3 persis
pahe-pahe masing-masing
pahol setengah masak
pai’ iris tuak
paing 1 meraba; 2 merasa
pako paru-paru
pako’ malas
palan lain
pan jalan-jalan
pan dita o pergi kemana engkau
pana 1 marah; 2 panas
pandita kemana
pane 1 pana; 2 turun ke bawah
panggali linggis
papan papan
papang pasang
papar pipi
para’ batu karang
pari 1 jenis; 2 ikan pari; 3 menjemur
paro beri makan
pata’ tambal
pati bayar-membayar
peda gosok
peda’ parang
peha buka sedikit (celana)
peha’ sendiri
pehu’ pecah
pei tinggal beberapa lama
pei’ pahit
peku suling tradisional
pelong lubang
pelur meratakan rumput dengan cara diinjak-injak
peme’ ramas
pene 1 pegang; 2 piring terbuat dari kayu
pengar terbuka
penu penuh
pere ramas
peri’ potong
perung bambu petung
pete medeng ikat pinggang
pete’/peting ikat
peti peti
peti’ kutik
peu mangga
peuleu nama suku di Leudawan Lelang
peuluhu nama suku di Leudanung
peumole nama kampung di Kedang
peunara nama kampung di Kedang
peuoha nama kampung di kedang
peuumabawalaleng nama kampung di Kedang
peuumawehe nama kampung di Kedang
peyun hati pahit
piang memilih
piding baris, berbaris, teratur
pie berapa
piki kurus
pil pilih-memilih
pilir sisir
pilo’ mengintip
pipin pipi
pirang 1 makan; 2 sarapan
pitan, pidan tindis
pitu tujuh
pitun nama suku di Peusawa danHobamatan
piur suka-mau
poan memegang, ramas
poar 1 banyak; 2 timbul
podu 1 lurus; 2 ikut
pohing ling bantu – membantu
poho 1 bernapas; 2 istirahat
pohong 1 omong kosong; 2 tipu
poku keluar
pole 1 enau; 2 hasut
poler mertelu, martil
polung berjalan sama-sama
poma raba-meraba
popo’ bintang tujuh
poru cabut
posul terlepas
pota’ meludah
poti meloncat
potiretu nama suku di Tuamado
poto’ nyaring
potonutur nama suku di Meluwating
pou malas
puan tiang perahu
pu’a kayu palawan
pu’en pangkal
pua’ tinggal
pue’ awa’ jaring-jala
puer-puer putar-putar
puha’ nakal
puhe pusat
puhing cabut
puhun bunga
pui’ tiup
pula sue dua belas
pula’ apa’ empat belas
pula’ buturai delapan belas
pula’ eneng enam belas
pula’ leme lima belas
pula’ lemeapa sembilan belas
pula’ pitu tujuh belas
pula’ telu tiga belas
pula’ ude’ sebelas
puli meletakkan
puluh sepuluh
puru melarang
puru ling barang lei jangan mencuri (kiasan)
purun apa empat puluh
purun apa ila’ lemeapa empat puluh sembilan
purun apa ila’ ude empat puluh satu
purun baturai delapan puluh
purun baturai ila’ ude’ delapan puluh sembilan
purun buturai ila’ ude delapan puluh satu
purung eneng enam puluh
purung eneng ila’ lemeapa enam puluh sembilan
purung eneng ila’ ude enam puluh satu
purun leme lima puluh

purun leme ila’ lemeapa lima puluh sembilan
purun leme ila’ ude sembilan puluh satu
purun pitu tujuh puluh
purun pitu ila’ lemeapa tujuh puluh sembilan
purun pitu ila’ ude tujuh puluh satu
purun sue dua puluh
purun sue ila’ apa dua puluh empat
purun sue ila’ buturai dua puluh delapan
purun sue ila’ eneng dua puluh enam
purun sue ila’ leme dua puluh lima
purun sue ila’ lemeapa dua puluh sembilan
purun sue ila’ pitu dua puluh tujuh
purun sue ila’ sue dua puluh dua
purun sue ila’ telu dua puluh tiga
purun sue ila’ ude dua puluh satu
purun telu tiga puluh
purun telu ila’ lemeapa tiga puluh sembilan
purun telu ila’ ude tiga puluh satu
putu’ merah
puyang lengkuas

R
R huruf kedelapan belas abjad Indonesia; nama huruf r
rabi’ bekas luka
rae’ melekat
rai banyak
rama’ masih
ramu’ akar
rani kenari
rate’ anak panah lebih banyak yang tervuat dari bambu/kayu
ratong no’ gunakan kesempatan yang ada
ratu ude’ seratus
ratu’ apa empat ratus
ratu’ batural delapan ratus
ratu’ eneng enam ratus
ratu’ leme lima ratus
ratu’ pitu tujuh ratus
ratu’ sue dua ratus
ratu’ sue purun baturuai ila’ lemeapa dua ratus delapan puluh sembilan
ratu’ sue purun lemeapa ila’ lemeapa dua ratus sembilan puluh sembilan
ratu’ sue reha’ ude dua ratus satu
ratu’ telu tiga ratus
ratu’ ude’ purun lemeapa ila’ lemeapa seratus sembulan puluh sembilan
ratu’ ude’ purun sue seratus dua puluh
ratu’ ude’ purun sue ila’ sue seratus dua puluh dua
ratu’ ude’ purun sue ila’ ude’ seratus dua puluh satu
ratu’ ude’ puran telu seratus tiga puluh
ratu’ ude’ reha’ palu seratus sepuluh
ratu’ ude’ reha’ pula’ leme seratus lima belas
ratu’ ude’ reha’ sue seratus dua
ratu’ ude’ reha’ ude seratus satu
raya raja
re’ isi
re’rata’ gembira
rea sudah agak baik
redong (redong peu) goyang (goyang mangga)
reha’ terpencar satu-satu
rehu’ hancur
rei’ 1 robek; 2 semua
rei’bahe semua
reo’ 1 putih; 2 mengkal
repe’ tertangkap tangan
reping kebas
retang (retang hele) buang-buang air
rete’ 1 gerimis; 2 ayam bersenggama
reti biawak
reting lepas
retu tempat batu-batu
reu teman
rewun keringat
ria besar
rian raja
ribu eneng enam ribu
ribu leme lima ribu
ribu leme ratu eneng purun leme ila’ leme seribu enam ratus lima puluh lima
ribu leme ratu lemeapa puru lemeapa ila’ lemeapa lima ribu sembilan ratus sembilan puluh sembilan
ribu leme rehe leme lima ribu lima
ribu lemeapa ratu’ lemeapa purun lemeapa ila’ lemeapa sembilan puluh ribu sembilan ratus sembilan puluh sembilan
ribu pula’ lemeapa purun lemeapa ila’ lemeapa sembilan belas ribu sembilan ratus sembilan puluh sembilan
ribu puluh sepuluh ribu
ribu puluh ratu sue purun leme ila’ lame sepuluh ribu dua ratus lima puluh lima
ribu purun apa empat puluh ribu
ribu purun apa ila’ leme ratu’ leme purun leme reka’ lame empat puluh lima ribu lima ratus lima puluh lima
ribu purun batural delapan puluh ribu
ribu purun batural ila’ lemeapa ratu’ baturai purun leme ila’ leme delapan puluh sembilan ribu delapan ratus lema puluh lima
ribu purun batural ila’ ude delapan puluh satu ribu
ribu purun eneng enam puluh ribu
ribu purun eneng ila’ baturai enam puluh delapan ribu
ribu purun eneng ila’ lemeapa enam puluh sembilan ribu
ribu purun leme lima puluh ribu
ribu purun leme ila’ pitu ratu leme lima puluh tujuh ribu lima ratus
ribu purun leme ratu eneng purun sue ila’ pitu lima puluh ribu enam ratus dua puluh tujuh
ribu purun lemeapa sembilan puluh ribu
ribu purun lemeapa ila’ leme sembilan puluh lima ribu
ribu purun lemeapa ila’ pitu ratu’ baturai purun lemeapa ila’ lemeapa sembilan puluh tujuh ribu delapan ratus sembilan puluh sembilan
ribu purun pitu tujuh puluh ribu
ribu purun pitu ila’ pitu ratu baturai reka lemeapa tujuh puluh ribu delapan ratus sembilan
ribu purun pitu ila’ sue tujuh puluh dua ribu
ribu purun sue dua puluh ribu
ribu purun sue ila’ leme dua puluh lima ribu
ribu purun telu tiga puluh ribu
ribu purun telu ila’ pitu tiga puluh tujuh ribu
ribu purun telu ila’ lemeapa tiga puluh sembilan ribu
ribu ratu ude purun sue ila’ leme seratus dua puluh lima ribu
ribu ratu’ lemeape sembilan ratus ribu
ribu ratu’ sue dua ratus ribu
ribu ratu’ sue purun pita ila’ pitu dua ratus tujuh puluh ribu
ribu ratu’ude’ seratus ribu
ribu sue dua ribu
ribu sue ratu lame dua ribu lima ratus
ribu sue ratu lame reka’ ude’ dua ribu lima ratus satu
ribu ude’ seribu
ribu ude’ ratu baturai seribu delapan ratus
ribu ude’ ratu leme seribu lima ratus
ribu ude’ ratu lemeapa seribu sembilan ratus
ribu ude’ ratu’ lemeapa purun lemeapa ila’ lemeapa seribu sembilan ratus sembilan puluh sembilan
ribu ude’  reha pala’ leme seribu lima belas
ribu ude’ reha puluh seribu sepuluh
ribu ude’ reha purun lame seribu lima puluh
ribu ude’ reha purun sue seribu dua puluh
ribu ude’ reha ude’ seribu satu
rikorako 1 kotor; 2 tidak teratur
rita’ basah
robiwala nama suku di Biarwala
rodang badan manusia tanpa kepala
rodo’ rahi’ tarik
roe sama-sama
roing ingat-ingat
roko’ bongkok
ronen 1 perempuan muda; 2 betina; 3 anak pisang
rongan jualan
ropo/rokong/robu keriting
rotan serei
roun nama kampung di Kedang
ru’wade’ rumput
ruang bertemu
rubu asap
ruha rusa
ruha kuba’ kuntilanak/buntianak
ruhu karang laut
ruka’/roka’ patah, mematahkan
ruman nama kampung di Kedang
ruta’ pelihara
ruta’ra’ sampah
ruten tertangkap tangan
S
S huruf kesembilan belas abjad Indonesia; nama huruf s
sakola sekolah
sakarang sekarang
sampe sampai
sape sampai
sarabiti nama suku di Kulikur
sarani 1 nasrani; 2 kristen; 3 katolik
sawe burung balam
se’a’e kakak mereka (orang III jamak)
se’ame bapak mereka (orang III jamak)
se’ ari’ anak mereka (orang III jamak)
se’ au’ tanah ambil (orang III jamak)
se’ u’ mereka ambil (orang III jamak)
sema sui supaya mereka tahu ((orang III jamak)
senang senang
sepa’ sepak
si’ bersanggama (orang III jamak)
sili cili, lombok
sinta cinta
sio siapa
soka menari
soka’ 1 gembira; 2 sombong
sole’ nama salah satu tarian di Kedang
sorong memberi
sorong ka  memberi makan
sorong ue mal meminang anak perempuan
sudu’ nama salah satu tarian di Kedang
sue dua
suka’ suka
suker ingat
suo a mereka makan (orang III jamak)
suo sanang mereka anyam (orang III jamak)
suo sawang mereka pukul (orang III jamak)
suo e’ mereka bawa (orang III jamak)
suo si’ mereka bersanggama (orang III jamak)
suo sin mereka minum (orang III jamak)
suo sore beni mereka dengan beni (orang III jamak)
sue sore sio mereka dengan siapa (orang III jamak)
suo sui mereka tahu (orang III jamak)
suo sulo mereka duluan (orang III jamak)
suo ue’ mereka menangis (orang III jamak)
suo mereka
sura’ surat
susa susah

T
T huruf kedua puluh abjad Indonesia; nama huruf t
ta’ kelapa
ta’ ama’ kulit buah kelapa
ta’ bau’/ta’ pu’en batang kelapa
ta’lapa pelepah kelapa
ta’leteng  tempurung kelapa
ta’ lolon daun kelapa
ta’muti’ 1 jantung; 2 buah kelapa yang tidak ada daging
ta’ taan buah kelapa busuk
ta’ tawen buah kelapa tua yang telah tumbuh tunas
ta’ turin buah kelapa tua
ta’ ubar (ukur) buah kelapa muda
ta’en/ta’i masak
tadan mengganggu
tado wau lalang mato perkenalan yang sangat mendalam
taha, tahan rusak
tahang tahan
tahi banjir besar
tahi’ laut
tahi’ lia nama suku di Leulea
tahing (tahing ta’) kupas (kupas buah kelapa)
taka kandas
tali menyahut
tali eu’ setuju
talu benda-benda yang dianggap sakral
taluma pohon turi
tamal asam jawa
tame’ antar-mengantar
tanang pamit
taneng menguburkan
tannge/tangent 1 mentah; 2 hijau
tapi tetapi
taranpira’ nama suku di Leumamu’
taranrian nama suku di Leubatan
tata kakak
tata ana’ abe kakak laki-laki
tata are’ rian kakak perempuan
tatang gugur
tau’ 1 takut; 2 patuh
tawa’ longsonr
tawan bibit
tawe 1 tertawa; 2 tumbuh
tawa heler tertawa dengan suara yang keras
te a kita makan (orang I jamak)
te a’e kakak kita (orang I jamak)
te ame bapak kita (orang I jamak)
te ari’ adik kita (orang I jamak)
te au’ tanah kita (orang I jamak)
te be’ kita tarik
te tanang kita anyam (orang I jamak)
te tawang kita pukul (orang I jamak)
te te’ kita bawa (orang I jamak)
te tere’ kita pegang (orang I jamak)
te ti’ kita bersanggama (orang I jamak)
te tin kita minum (orang I jamak)
te tore beni kita dengan beni (orang I jamak)
te tui kita tahu (orang I jamak)
te tulo kita duluan
te ue’ kita menangis (orang I jamak)
te kita (orang I jamak)
te’ ana anak kita (orang I jamak)
te’ang alat yang dibuat dari tempurung kelapa sebagai pengganti gelas
te’e kena
te’el 1 tidur; 2 menginap sementara
te’u garam
teban ikan make
tebe’ duduk
tebe’ kelen huneng ling duduk mengingat-ingat /
membayangkan sesuatu sambil menjunjung tangannya sendiri
tebe’ tureng toreng lei duduk gantung kaki sambil menangis
tebu’ gebang
tedeng tunggu
tedu 1 tuntun; 2 tarik
tehe’ beritahu, bilang, menyampaikan
teho goyang
tehu tebu
tein 1 tali pusar; 2 ingus
teke’ tokek
telar labu
telu tiga
tema tui kita tahu (orang I jamak)
teme’ rendam
tene perahu, kapal
tepe tidak dapat
tepi pandang dari jauh
tere’ 1 alat kelamin perempuan; 2 maki
tetindai nama salah satu tarian di Kedang
tewu tebus
tida’ lempar
tikol mengganggu
til telinga
til buke’ tuli
til wana telinga kanan
til weri telinga kiri
timu timur
timu upen ketimun-mentimun
timurawang semangka
tipo’ terantuk
tiri 1 nama kampung di Kedang; 2 nama salah satu jenis ubi
tiu tikus
tiu’ payung yang terbuat dari daun pandan
toang tunggu
toang kopa’ lala mapa’ tunggu di belokan jalan
tobe’ 1 tunas; 2 tumbuh
tobol pegang
tobol pegang
todang cacing
tode’ tuntun-mengantar
todi bitan hen mate’ menerima sebuah kematian
todu lurus
toho’ (toho’ wade’) 1 buka (buka tali); 2 lepas
toi hilang
toko’ katak
tokong tidak ada
tolor telur
tomo 1 tengada; 2 nganga
tope’ 1 putus; 2 tangkap
toreng (toreng lei) gantung (gantung kaki)
toul nama kampung di Kedang
toulwala nama suku di Leuwayan
towe bating nama tuan tanah besar di Kedang
toye’, toye’ nute pendapat seseorang
tu tu (tutu’rai) bicara (bicara banyak)
tu’i menetes
tu’u payudara – susu
tu’u miteng batin ria orang yang sedang hamil (kiasan)
tua lahar orang yang sudah tua
tua’ sejenis alkohol yang berasal dari pohon lontar
tua’kili nama suku di Peumole
tua’mado nama kampung di Kedang
tuakopol nama suku di desa Roho
tual tebang-menebang
tuan cecak
tuan bota’ maten kahin mengalami kedukaan
tuang tamu yang punya kedudukan
Tuang Ala Tuhan, Allah
tuba’ 1 tusuk; 2 tombak
tubar kepala
tuben tunjuk, menunjuk
tuber jiwa
tude’ 1 berlindung; 2 sembunyi; 3 sandar
tudel menahan
tuen hutan
tukur jahit
tun 1 tahun’ 2 bakar
tun sue wati’ dua tahun lagi
tun we’en tahun depan
tureng 1 ingat (sebut nama); 2 menangis
turi 1 kikir; 2 kering
turin 1 tua; 2 kering
turu (uya turu) turun (hujan turun)
U
U huruf kedua puluh satu abjad Indonesia; nama huruf u
u’ 1 ambil; 2 nama sejnis binatang di Kedang
u’bakur lubang pantat
u’el sum-sum
u’un kayu kukun
u’ur iri hati
uan (h)uan 1 berbuah;2 buah
uar lapa’ batu yang digunakan untuk titi jagung
ubar (ta’ubar) muda (kelapa muda)
uben malam
uben aya’ tengah malam
ubu’ (h)ubu 1 puncak; 2 pucuk; 3 duduk
ubuwala nama suku di Biarwala
udang terkukur
ude’ (h)ude  satu
udu’ masuk, silahkan masuk
udul lutut
ue (h)ue pinang
ue (ue nowin) pakai (pakai kain)
ue’ menangis
uha rambut
uhe (h)uhe tuan tanah
uhu’ (h)uhu bukit
uhu’ko ya
ul pasar
ula (h)ula bulan
ula bohor bulan terbit
ula heleng bulan terbenam
ula laleng bulan puasa
ula niho bulan terang
ula opol bulan purnama
ula sue wati’ dua bulan lagi
ule we’em bulan delan
ule werun bulan baru
ula’ kotor
ula’ (h)ula’ melawan
ule (h)ule ulat
ule’ (h)ule’ paku
uli’ (h)uli’ tempat
uli’ pua tempat tinggal
uli tebe’ tempat duduk
ulipu’en belakang kepala
ulobalu banyak
ulu/ulun 1 kepala; 2 tuan
ulu’ sapu jamur
ulu bila pohon maja
uma kunyit
umal (h)umal tidak tajam (tumpul)

uman kuning
umawala nama kampung di Kedang
ume’ (h)ume’ menghaluskan
umen (h)umen bagian
umenebon nama suku di Peumole
umer semut hitam besar
umur (h)umur umur
unan pesuruh-babu-budak
ung nute mawu toye’ sama-sama menyatakan pendapat dan mengambil keputusan bersama
unga luka
untu ape untuk apa
untu’sio untuk siapa
uo’ melepuh
uo’ (h)uo’ 1 lubang; 2 kubur
upe lupa
upe’ petik
upe’ (h)upe’  1 lubang; 2 kubur
upe lupa
upe’ petik
upe’ (h)upe’ lesung
upun (h)upun 1 rumpun; 2 kumpul
ur (h)ur busur
urang 1 kurang; 2 udang di kali/sungai
uring bagian depan perahu
uru (h)uru alang-alang
urun (h)urun bulu
urung kuku
utan (h)utan kacang
utan puhun kunang-kunang
utang ku’mihe’tami mempunyai banyak hutang
uti 1 alat kelamin laki-laki; 2 maki
utu’ (h)utu’ 1 ujung; 2 ranting
utun kecil
utu kutu
uwakero nama suku di Kalikur
uya (h)uya hujan
uyawara’ musim barat
uyewelun nama gunung di pulau Lembata Timur
uyeng periuk
uyu kepiting
uyung (h)uyung ikat
uyung nute satukan pendapat

W
W huruf kedua puluh tiga abjad Indonesia; nama huruf w
wa’ batu
wa’ uli’ tebe’ tempat duduk dari  batu
wa’ kia’ nama kampung di Kedang
wa’lupang nama kampung di Kedang
wade’ tali
wado’ tarik
wahi alat untuk mendayung perahu
wai’ belalang
wai’aong belakang sembah
waikoro’ nama kampung di Kedang
wailolon nama kampung di Kedang
walangnapo nama kampung di Kedang
wali pundak bahu
wana kanan
wangan perisai
wangun alasan, sebab
wara barat
wara’ ratu nama suku di Umawala
wata pantai
wata’ pukul
watan sebutan orang muslim
watar jagung
wati’ lagi
wating membersihkan
wau 1 muka; 2 dahi
waurie’ dahi
wawi babi
waya pepaya
waya’ tempat sirih pinang/tembakau yang dibuat dari daun lontar
wayan lama hoten nama lain dari kampung Leuwayan
we’ badan
we’en yang lain
we’rian perempuan yang sudah kawin/istri
wea’ burung kakatua
wedo’ tendang
wehe’ 1 rendah; 2 pendek
wei botan nama sungai di Kedang
wei hur nama sungai di Kedang
wei ile nama sungai di Kedang
wei lalon nama sungai di Kedang
wei larin nama sungai di Kedang
wei lawan nama sungai di Kedang
wei miteng nama sungai di Kedang
wei mul nama sungai di Kedang
wei rawe nama sungai di Kedang
wei rian nama sungai di Kedang
wei ta’ nama sungai di Kedang
wei wolang nama sungai di Kedang
wei 1 air; 2 sungai
wei’ darah
wela 1 kaib tenun; 2 darat
wela ukar orang gunung
welin mahal
welo’ pintu
welong lubang besar
weng telu no’ sudah tiga hari yang lalu
weng telu wati’ tiga hari lagi
wenger dengar
wengin kuat
wengpie kapan
wera’ kapan
wera’ nangka
weren 1 emas; 2 kuah; 3 air; 4 sperma
weri kiri
weri’ 1 halus; 2 anak kecil
werun, weru baru
weta’ rumah
weto’ buang pelan-pelan
wetong tergantung
wetu’ satu rua bambu yang digunakan untuk mengisi tuak (air lontar)
wewe kacang hijau
wideng – wido gantung
wider kencang
wihang periuk yang digunakan untuk goreng jagung pada saat melakukan kegiatan meniti jagung
wihu tiup
wihu’ (angin wihu’) tiup (angin bertiup)
wile panggil-memanggil
witeng betis
witing kambing
witing lama hingan nama lain dari kampung Meluwiting
witur jerat
witurku kena jerat
wiwir bibir
wiwir ole ubeng bibir bawah
wiwir ote lolo’ bibir atas
wo’ buku bambu
wohor tempat yang agak tinggi
woi’ tanduk
wolar bumbungan rumah
wole’ banyak
wonor tulang kering
wongun tanah yang agak menurun
woren 1 buang air besar; 2 di luar
worenlera’ nama suku di Leubatan
wowo 1 bicara; 2 bunyi; 3 tawa; 4 mulut
woya’ lemak
wulakada nama suku di Aliuroba

Y
Y huruf kedua puluh lima abjad Indonesia; nama huruf y
yadi jadi
yang yang


KATA PENGANTAR

         Terdorong oleh hati nurani dan rasa memiliki bahasa ibu yakni bahasa Kedang, akhirnya tergerak jugalah hati saya untuk menyusun sebuah kamus Bahasa Kedang.
         Kamus Bahasa Kedang yang diterbitkan kali ini merupakan terbitan ke dua. Penerbitan yang ke dua terdapat penambahan seperlunya.
         Kamus Bahasa Kedang yang sederhana ini diharapkan akan sangat mendukung seluruh masyarakat Kedang untuk berkomunikasi dalam bahasa Kedang secara baik dan benar. Semua patokan dan ketentuan berbahasa Kedang yang tercakup dalam kamus ini mudah-mudahan akan bermanfaat dan mudah dilaksanakan.
         Akhirnya tidak lupa saya mengucapkan terima kasih yang sebesar-besarnya kepada Penerbit, Penerbitan Khusus yang bersedia menerbitkan Kamus Bahasa Kedang ini.
         Tegur sapa guna perbaikan dan kesempurnaan isi kamus ini dari manapun datangnya akan saya terima dengan tangan terbuka.


         Masohi, 28 Agustus 2018             V. S. KILIROONG


i
 

 




KAMUS BAHASA KEDANG


PENERBITAN KHUSUS






Cetakan II : 2018
Masohi






Hak Cipta Dilindungi
Oleh Undang-Undang




Dicetak pada
Percetakan Khusus




BIOGRAFI SINGKAT

V. S. Kiliroong (Victor Serang Kiliroong), lahir di Leulea-Kedang-Lembata (NTT) tahun 1958. Menyelesaikan pendidikan di SD Katolik Leuhoe tahun 1972, SMP Mudakarya Belauring tahun 1975, SPG Kemasyarakatan Lewoleba tahun 1979 dan FKIP
UNPATTI Ambon tahun 1987 dengan makalah berjudul “MINAT BACA DALAM MENINGKATKAN APRESIASI SASTRA INDONESIA SISWA SMA NEGERI 2 AMBON”.
Pengalaman sebagai guru : 1979-1980 SD katolik Leuhoe, 1980-1981, SMP Mudakarya Balauring, 1988-1991, SMA Katolik Yos Soedarso Masohi (Maluku Tengah), 1992-1996, SMA Negeri 1 Jailolo (Kabupaten Halmahera Barat Propinsi Maluku Utara), 1997-2004, SMA Negeri 1 Masohi (Maluku Tengah), 2004-2008 menjadi Kepala SMP Negeri 5 Amahai, 2008 sampai sekarang menjadi Pengawas Sekolah Kecamatan Amahai Kabupaten Maluku Tengah. Selain pengalaman menjadi guru, kepala sekolah dan pengawas sekolah, mengajar juga pada sekolah Tinggi Ilmu Sosial dan Ilmu Politik (STISIP) Kebangsaan Masohi Tahun 2002-2011, Sekolah Tinggi Ilmu Keguruan dan Ilmu Pendidikan (STKIP) Gotong Royong Masohi tahun 2010-2016.